Zanimljivosti o raži

Raž (lat. Secale cereale) strna je žitarica, za koju se smatra da se počela uzgajati oko 1500 god pr.kr. na području današnje Turske.

Od tada se proširila u okolna područja. Njena upotreba u prehrambenoj industriji seže od proizvodnje brašna pa do piva i viskija. Uzgaja se kao krmna kultura te u industriji octa. Smatra se da neki njezini ekstrakti imaju antialergijsko djelovanje, što nije znanstveno dokazano.

Raž sadrži dosta proteina te vitamina A, E i B. Samooplodna je biljka dugog dana. Najviše se uzgaja u planinskim i brdskim područjima. U nizinama se sije krajem rujna i početkom listopada, a u brdima početkom rujna. Izboji su pri nicanju crvenkasto-ljubičasti.

Raž spada u red Poales, porodicu Poaceae, podporodicu Pooideae, rod Secale. Ima manje vrsta raži i formi nego pšenica. Rodu Secale pripadaju tri podroda, silvestria, cuprinovii i cerealia. Ovaj rod ima 14 vrsta od kojih su jedna korovska (Secale segetale), 12 divljih i jedna domicilna (Secale cereale). Sve vrste raži imaju 7 kromosoma (2n=14). Gajena raža ima 35 varijeteta, ali je za poljoprivrednu proizvodnju važan samo jedan – Secale cereale var. vulgare.

U usporedbi sa pšenicom, raž brže raste, ima jači korjenov sistem, bolje podnosi sušu, bolje iskorištava hranljive tvari iz zemljišta, bolje podnosi niske ali ne i visoke temperature, bolje se busa, ranostasnija je te ranije klasa za 15-20 dana ali sazrijeva prije za 7-8 dana. Fiziološko sazrijevanje se završava kroz 20-30 dana poslije pune zrelosti.

Raž ima dugi stadij jarovizacije, koja traje 8-12 dana na temperaturi 5-10°C kod jarih formi a kod ozimih jarovizacija traje 20-55 dana na temperaturi od 2 do 0°C. Dužina svijetlosnog stadija je različita i povezana je sa geografskim porijeklom. Neke sorte traže dužinu osvetljenja 14 sati u toku 10-20 dana, a neke klasaju pri 14-satnom osvjetljenju za 5-10 dana. Busanje počinje 2-3 dana posle formiranja trećeg lista, ili 14 -15 dana posle nicanja. Busanje najbolje prolazi na srednje dnevnoj temperaturi od 12°C, uz povoljnu vlažnost.

Vlatanje počinje rano u proljeće, 17-18 dana poslije kretanja vegetacije, pri srednjim dnevnim temperaturama od 11-12°C. Klasanje u našim uvjetima počinje u svibnju. Ono traje 12-13 dana, pri srednje dnevnoj temperaturi od 14 do 15°C.

Cvijetanje i oplodnja kod raži nastupa 7-12 dana poslije klasanja a pri povoljnim uvjetima kroz 20 dana. Cvijetanje traje 10-15 dana. Raž je stranooplodna biljka, pa se oprašivanje vrši vjetrom. Tada je potrebno umjereno toplo vrijeme i povoljna vlažnost zraka. Ukoliko su vremenski uvjeti nepovoljni, mnogi cvjetovi ostaju neoplođeni, a klas ostaje djelomično prazan. Cvijetanje i oplodnja je najefikasnija kod temperature 10-14°C. Cvijetanje jednog klasa traje 3 dana. U toku dana, najintenzivnija cvatnja je između 7-9 i 16-17 sati.

Raž ima skromije zahtjeve prema uvjetima uspjevanja u odnosu na pšenicu, pa i na ostala prava žita. U pogledu temperatura, proizvodni optimum za nicanje raži je 6-12°C (biološki minimum je 1-2°C), formiranje vegetativnih organa 12-16°C (biološki minimum 4-5°C), formiranje generativnih organa i cvetanje 16-20°C ( biološki minimum 10-12°C) i za plodonošenje i sazrijevanje 16-22°C (biološki minimum 10-12°C). Ovakav odnos raži prema temperaturama, omogućava da ona raste i u toku zime. Raž ne izmrzava na -25°C, a najotpornije sorte čak ni na -35°C. Etape organogeneze su slične kao kod pšenice.
Za ozimu raž bitna je dovoljna opskrba zemljišta vlagom u jesen kada se ona nalazi u fazi busanja. Inače je ona zbog dobro razvijenog korijenovog sistema otporna na sušu.

Raž ima skromne zahtijeve prema zemljištu. Dobro uspjeva na podzolima, pjeskovitim ilovačama, čak i na čistim pjeskuljama na kojima mogu uspjevati samo još lupina i krumpir. Ona se može uzgajati i na kiselim zemljištima gde je pH – 5,3.