Diferencijacija ili zametanje cvjetnih pupova kod voćaka

Voćke imaju fiziološki dva razvojna stadija pupova i to vegetativni ili rastni tip pupa iz kojeg ovisno o položaju i uvjetima prihrane ili klimatskih uvjeta izraste kraći ili duži ovogodišnji izboj ili samo lisna rozeta s vegetativnim pupom ili se vegetativni pup sa listnom rozetom direktno transformira u rodni pup.

Vegetativni pupovi su u pravilu vidno šiljasti i manji, a mogu biti adventivni ili spavajući te nevidljivi jer su pokriveni-prerasli sa korom.

Drugi tip pupa je rodni pup, koji može biti mješoviti (kod jabučastog voća) tako da iz njega izrasta cvat ili cvast s lisnom rozetom ili kraćim ili dužim izbojom ili samo cvatni (kod koštičavo voća) koji je sastavni dio sastavljenog pupa (u sredini ljesni ili lisni pup, a oko njega na svakoj strani cvjetni pup).

Diferencijacija ili zametanje cvjetnih pupova je složen fiziološki proces, koji onima koji ga shvate i razumiju pojednostavljuje voćarsku proizvodnju, a onima koji ga ne shvate zagorčava. Tehnološki cilj uspješnog voćara je kako uspješno svake godine smanjiti broj rodnih pupova na optimum, koji omogućava stalnu i visoku proizvodnju plodova.
Kad voćar zapunjuje potrebni proizvodni volumen voćnjaka, koji je predviđen konceptom voćnjaka, onda treba naravno poticati rast ovogodišnjih izboja na postojećem idealnom stablu, a kad oni zapune potreban volumen moraju prestati s rastom i početi proizvoditi asimilate ili organsku tvar koja je potrebna za takozvanu diferencijaciju ili zametanje cvetnih pupova.

Jedna od mnogih teorija diferencijacije, a po mome mišljenju najjednostavnija razumljiva je teorija C:N (ugljično-dušična) gdje C predstavlja rodnost ili asimilate (hormone sputavanja rasta) koji se stvaraju kod završenog ili umjerenog rasta voćaka, a N dušik koji predstavlja mineralne supstance rasta (hormone rasta) koji povećavaju ili produžavaju rast. Moguća su tri odnosa koja definiraju slijedeća moguća stanja:

N > C prevelik rast, koji potiče vegetativnu rast i tako onemogućuje optimalnu diferencijaciju rodnih pupova
N = C optimalan odnos između rasta i rodnosti koji optimizira rast-rodnost i omogućuje optimalni rodni volumen i kvalitetnu diferencijaciju rodnih pupova na svim vrstama grana
N < C premali porast, koji prekomjerno povećava diferencijaciju cvjetnih pupova, a time posredno smanjuje rodni volumen voćke i povećava vjerojatnost izmjenične rodnosti voćaka-alternance. Diferencijacija-zametanje rodnih pupova je dakle kontinuiran proces rasta i stvaranja rodnih pupova koji traje na ovogodišnjim, jednogodišnjim, dvogodišnjim ili višegodišnjim granama. Globalno traje od završetka cvatnje kao najvećeg fiziološkog šoka stresa voćaka (naročito kad je cvatnja obilna i eksplozivna) pa sve do početka nove cvatnje. Pomotehnikom, prihranom i agrotehnikom voćkama tijekom proizvodne godine pokušavamo optimizirati odnos N/C koji mora biti u prvoj trećini proizvodnog ciklusa bliže odnosu N > C, u drugoj trećini bliže odnosu N = C i u trećoj trećini proizvodnog ciklusa negdje između N = C i N < C. Ako smo svojim tehnološkim znanjima (pomotehnika, prihrana, agrotehnika i zaštita voćaka od bolesti i štetnika) sposobni osigurati optimalne uvjete za diferencijaciju cvjetnih pupova, ona je moguća čak na ovogodišnjem izboju, koji je od kretanja vegatacije do završetka prve vegetacije postigao optimalnu dužinu za zapunjavanje predviđenog rodnog volumena, a u drugoj vegetaciji minimalnim rastom i učinkovitim stvaranjem asimilata prešao u fazu optimalnog zametanja rodnih pupova ili diferencijacije.

Normalno je da je puno lakša i sigurnija diferencijacija cvjetnih pupova na jednogodišnjem, dvogodišnjem ili višegodišnjem drvu što je prikazano na donjim skicama, a da je za voćara poželjnija ona koja je brža dakle jednogodišnja.